SPIS TREŚCI:

- Tytułowa, Wstęp
Rozdziały: 
- I Najdawniejszy Grabowiec (1268-1447)
- II Dzieje miasta na przełomie wieków (1447 –1650)
- III Grabowiec u schyłku dawnej Rzeczypospolitej
- IV Miasto rządowe w zaborze austriackim (1772-1809)
- V Miasto prywatne w Księstwie Warszawskim (1809-1814)
- VI Zamiana miasta Grabowca na osadę (1815-1918)
- VII Międzywojenne dzieje Grabowca (1918-1939)
- VIII (W latach II wojny i okupacji (1939-1944)
- IX Grabowiec w Polsce Ludowej (1944-1989)
- X Zakończenie

- Aneks - Komentarz wydawcy
- Aneks - Dokumenty z lat 1447-1869 - cz.I
- Aneks - Dokumenty z lat 1447-1869 - cz.II
- Aneks - Dokumenty z lat 1447-1869 - cz.III
- Kadencje burmistrzów grabowieckich (1643-1829)
- Mieszkańcy polegli w latach 1944-1946
- Bibliografia
- Spis ilustracji

ANEKS - Dokumenty z lat 1447—1869

Warszawa 13 II 1624
Zygmunt III przypomina wojewodzie bełskiemu Rafałowi Leszczyńskiemu o obowiązku przekazania drewna budulcowego do budowy kościoła grabowieckiego

Zygmunt III z łaski Bożej król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Inflancki, Szwedzki, Łotewski (Gotski), Wandalski, dziedziczny król. Wielmożnemu Rafałowi Leszczyńskiemu Wojewodzie Bełskiemu wsi naszej Strzelce do starostwa liorodelskiego należącej dzierżawcy. U-przejmie nam miłemu, łaskę naszą królewską. Wielmożny u-przejmie nam miły. Pozwoliwszy... po dwakróć przed laty kilka naszą na budowanie kościoła grabowieckiego plebanowi tamecz nemu w puszczy naszej Strzeleckiej do starostwa naszego ho-rodelskiego należącej wyciąć dwie kopie sosen do budowli sposobnych, o czym i listy nasze do urodzonych Andrzeja Leszczyń skiego i Adama Stadnickiego... uprzejmości Waszej z Kancelarii Naszej wydane były, które drzewo że dotąd nie wycięto a Wie lebny X. Maciej Łubieński teraźniejszy biskup Chełmski fabrykę kościoła pomienionego jako najprędzej do skutku przywodzi dlatego aby się w przygowanie i sposabianie drzewa tego omieszkanie jakie nie działo, chcemy że mieć po... Waszej, abyś za wzięciem listu tego naszego, gdy tam pomieniony Wielebny X. Biskup Chełmski albo jego namiestnik widza swego ześle ze dwie kopie drzew na budowanie pomienionego kościoła bez omieszka nia wyciąć i wywieźć dopuścił, inaczej nie czyniąc dla łaski na szej i powinności. Dan w Warszawie dnia XIII miesiąca lu tego Roku Pańskiego MDCXXIIII królestw naszych Polskiego XXXVII, Szwedzkiego XXX SIGISMUNDUS REX.
WAPL, KgL, SU, k. 741, kopia
3
Warszaioa 25 II 1629
Mandat króla Zygmunta III z 25 lutego 1629 roku nakazujący 'mieszkańcom Grabowca spełnianie dotychczasowych powinności oraz napraioianie okopu i grobli koło zamku


Zygmunt III z łaski Bożej Król Polski, Wielkie Książę Li tewskie, Ruskie, Pruskie, Mazowieckie, Żmudzkie, Inflanckie etc. i Szwedzki, Gotski, Wandalski etc. dziedziczny Król. Sławet nym Burmistrzowi, Rajcom, Wójtowi, Ławnikom i wszelkiemu pospólstwu Miasteczka naszego Grabowca. Nam miłym łaskę Naszą królewską. Sławetni Nam mili przełożono Nam imieniem Urodzonego Jakuba Leszczkowskiego Starosty Naszego Grabo-wieckiego a wiernego. Wasz nie dbając ni na powagę Majestatu Naszego... oddawaniu wszelakiego posłuszeństwa pomienionemu Staroście danego, ale i do Xiąg Miejskich wpisanego... długi ani żadnej powinności i podatków do Zamku nadleżących oddawać siebie? podczas niebezpieczeństwa od Pogan do Zamku ażeby powinności za obezpieczeniem... naprawienie okopu koło Zamku i Miasteczka i grobel reperowanie zbrojeniem?... się proch daje my. Ten Mandat surowo i pod srogiem karaniem wskazując abyś cie wszelakie posłuszeństwo, powinności i podatki do Zamku i roboty do wsi Miączyna należące pomienionemu Staroście od Pogan i armata z dostatkiem prochu i kuli stawili się. Okop ko ło Zamku i Miasteczka i groble naprawiali inaczej nie czyniąc pod srogiem karaniem i winami. Dan w Warszawie dnia 25 lu tego 1629 r. panowania Naszego polskiego 42-go, szwedzkiego 36-go.
WAPL. Kf/C;, SI, k. .'(Si, kopui.
4
Grabowiec 1633
Kontrakt miedzy Urządem Miejskim a dwoma wybrańcami:
Hrehorem Molisskim i Andrzejem Wokulskim, obdarowanymi
przez króla Władysława IV łanami roli w wiosce Wołucza


Wybrańcy Starostwa Grabowieckiego. Aleksander i Jan Na-górny Maryna Cwierniowa z sukcesorami, Mateusz Szypelowski z sukcesorami, Paweł Wojewódka z sukcesorami i żonami poka zali przywilej KJMci św. pamięci Władysława IV de data w Krakowie dnia 10 marca roku 1633 miłościwie dany, którym przywilejem uczciwym Andrzejowi Wokulskiemu i Hrehoremu Molisskiemu mieszczanom grabowieckim dwa łany roli wybra-nieckiej w wiosce Wołucza zwanej prawem wybranieckim na dawać i conferować raczy, ze wszystkimi wolnościami od św. pamięci króla Stefana per constitutionem nadanemi, które to dwie włóki poczynają się od miedzy hordejowskiej prosto do stawu siedliskiego ciągną się a kończą się po granice świ dnickie. Z których to dwóch łanów, pachołków dwa dobrze o-dzianych na sługę Rzeplitej wyprawować co rok powinni, a od innych ciężarów, składek, czynszów i robót, tak staroście jako i na żołnierza wolnemi być mają. Ciż okazali contrakt z mias tem Grabowcem uczyniony o te dwa łany z ksiąg grabowiec-kich miejskich wyjęty, który aby był inferowany do ksiąg lu-stratorskich prosili a ten w słowo w słowo tak się ma: actum in Grabowiec feria sexta post... 1661 r. ,,Między sławetnemi Stanisławem Jeżowskim burmistrzem, Rafałem Kondratowi czem, Janem Pietrzykiem, rajcami Erazmem Zawalejkowiczem, Waśkiem Makarowiczem, Janem Gromczykiem ławnikami. Także Chomo Nagórnikiem, Parafijem Wańkowiczem, Samojłem Hryciem, Danilem Marzyczem, Pawłem Kamańczukiem, Charkieni Chilimończykiem i innemi wszystkiego pospólstwa miasteczka Grabowca z jednej strony a uczciwemi Hrehorem Molisskim i Andrzejem Wokulskim z drugiej strony. Iż przyrzeczeni miesz czanie przyrzeczonym sołtysom puszczają i w posesją podają wszystkich gruntów rzeczonych Wołucza, która się zaczyna od miedzy hordejowskiej prosto do stawu siedliskiego a stamtąd aż do granicy świdnickiej z łąkami i ze wszystkimi pożytkami do tej Wołuczy należącymi, na którą przyrzeczonym sołtysom JKMość prawo nadał wiecznie im i ich potomkom wiecznie słu żące, które dobra pomienieni sołtysi dobrowolnie przyjmują na wieki i z tych dóbr podejmują się według zwyczaju sołtyskiego ekspedycję wojenną odprawować, bez kosztu i przykładu miej skiego i pomienieni mieszczanie tylko teraz niniejszym, ile to na załóg co mają, gotowe dają, to jest delii dwie, muszkietów parę, siekierek parę, ładownic parę, szablę jedną, które rzeczy już im wiecznie darują. Do tego ciż mieszczanie w tymże roku submi-tują się tymże sołtysom na załogę i poratowanie na nowe sie dlisko dziesięciu pługów, na wiosnę pięć i na ugór pięć, ale to tylko w tym roku, do tego pomienieni mieszczanie wszelkie ciężary miejskie, ile co się tknie miasta do roku od aktu niniej szego, to jest od Wielkiej Nocy, przyszłego roku 1634 przypa dający domy ich dwa i półłanki dwa dziedzicznie uwalniają. Do tego ciż sołtysowie wymówili sobie wozów do zwiezienia drzewa na domy, gdzie mają sobie sołtysowie kupić, a każdy powinien posłać woza, kto konie ma, a kto koni nie ma powi nien w bosy pomóc za szarwarki, a to wszystko na teraź niejszy rok, a potem da Pan Bóg już wiecznie miasteczko ma mieć pokój i w niczym się nie powinno przykładać, ani o tym wiedzieć, tylko sami swoim kosztem z dóbr pomienionych na tę wyprawę hajducką przez ichmość komisarzów wydzielonych i ^rzez dekret komisarski nakazanych i przez Naj. Króla Pana na szego Władysława IV służące i łaskawie nadane, których dóbr pomienieni sołtysowie według praw swoich będą z potomkami swemi spokojnie zażywać i powinność tę, która na nich należy w prawie pomienionym wyrażoną czasy wiecznemi a jeżeliby w czym krzywdę mieii, ażeby się im na dosyć według prawa słu żącego działo i żeby w czym krzywdę mieli tedy mieszczanie submitują się z nimi pospołu o icłi krzywdę stać, co sobie obie cują ziścić i trzymać czasy wiecznemi pod zakładem na każdą stronę tak na miasto jako i sołtysom po pięset grzywien pol skich, który to kontrakt aktami miejskimi roborowali. Działo się to w ratuszu grabowieckim przy bytności wszystkiego po spólstwa grabowieckiego w niedzielę Przewodnią Roku Pańskie go 1633. A ten kontrakt jest podany przez Matiasza Szepelow-skiego, Mikołaja Cwirnika, Aleksandra Nagórnego sołtysów grabowieckich jako i Chwesinki sukcesora po nieboszczyku Wokul-skim, także sołtysa.
.\GAD, ASK, J2j, Lustracja XLVI, k. 135, kopia.
5
Grabowiec 29 V 1640
Opisanie Zamku Grabowieckiego przez Andrzeja Swidnickiego po śmierci starosty Jakuba Leszczkowskiego a przed objęciem urzędu starosty przez Stanisława Sarbiewskiego


Naprzód sień. Izba sądowa z oknami i szybami wołowymi, z piecem zielonym, ze drzwiami i z wrzeciądzem, skoblami i zawiasami żelaznymi. Podle tej izby, a którą nazywają Stołowa Izba ze dwojga drzwiami, z piecem, z wrzeciądzem, ta niedobra. W tem sionka i Izdebka, która... ze dzv/iami, wrzeciądzami z oknami komórka, z tej Izdebki z piecem. W tem słoneczka i Izdebka, którą białogłowską zowią... niedobra, piec zły, okna takież. W tem za tą Izdebką, którą kartenną zowią za drzwiami i wrzeciądzem. W tem za tą Komorą sień, w której kuchnia, Izdebka kuchenna, piekarnia niedobra, Komora za nią alkierz zaraz nastąpi. W tem podle tej Komorczyny loch podmurowany, pusty. W tem na tem lochu Komora z czegoś starego zbudowa na. W tem Kancelaria z błonami widzenia?, ze dzwiami, z pie cami. Komórka z tejże Kancelarii ze drzwiami, sionka przed nią. W tem brama od Pasieki... od lasu, w którym pasieka, z wrotami, Komora na niej zamierzysta i strzelista. Most przed bramą zły, w tem Baszteczka nowa, w której komora na Księgi tak ziemskie grabowieckie jako też horodelskie, grodzkie i gra-bowieckie. Na tej komorze komora zamierzysta na wierzchu przed tym tam leży wieża. W tem Baszta, pod którą Furta, którą dc miasta wychodzą ze drzwiami. Na Furcie komora z drzwiami. Nad komórką Strzelnica ze drzwiami. W tem Baszta narożna między pokojem ze białogłowską izdebką, zakos? niżej... W tem wszystkim budowaniu tylko stół jeden mały i zły został. A ta meczny burgrabia dał wiadomość, iż do Miączyna pobrano... wzięto i trzy małych pojedynkowych zydli... którą przed postem stawał? W tem stajnia z chrustu, słomą nakryta z wrotami i żłobami. Około tego wszystkiego zamku parkanu nie masz, ale... staw pod Zamkiem był kiedyś teras...
WAPL, KgC, 84, k. 99, kopia.
6
Grabowiec 19 X 1640
Ustawa do ksiąg podana z Protokółu Stare wyjąwszy


Z zlecenia .J Mości Pana Starosty Grabowieckiego 19 oktobra Anno 1640.
Zjechawszy się do Grabowca coby należało do porządku, tak się postanowiło:
I. Iż Gromada niewszystka zwykła bywać i co się dzieje za nieposłuszeństwo. Tedy nakazuje się aby wszyscy od tego czisu
do Gromady schadzali się i w Gromadzie bywali, gdzie aby za chodziła sprawa totius communicat, a któryby był sprzeciwiający się temu tedy pięcia grzywien skazany być ma przezUrząd, a ta wina ma się obrócić na miejskie publiczne potrzeby.
Pod takową winą i ci podpadać mają, którzy odchodzą z Gro mady nie skończywszy onery, oprócz tych którzyby mieli jakie
legatia impedimenta, jako to chorzy... będący, których by o zło żeniu Gromady wiadomość nie doszli. Ci pod winą wzwyż
wzmiankowaną podpadać nie mają.

II. Więc też niemała nas pospólstwa roboczego utyskiwała w Gromadzie na bogatszych sąsiadów i burmistrzów za nad postanowioną taksę, która jest w Księgach Miejskich wpisana, tak podatki jako i składki z wszystkiem i z ukrzywdzeniem zwykli wyciągać. Zabiegając temu tak się postanawia przy obecności wszystkiego pospólstwa w Gromadzie będącego, przyczytawszy taksę i rachunek gruntów w niej opisanych, aby według tej taksy starodawnej, której nikt nie contradire z pospólstwa w wy bieraniu wszelakich podatków od tego czasu zastosowali się i aby nie więcej tylko od grzywny po groszu na wszelaką skład kę wybierali. A to pod winą takową pięciu grzywien ukrzyw dzonemu... bendą. A do tego wybierania wszelakich podatków i składek na sobie pospólstwo wszystko spośród siebie człowieka dobrego w niczym nie podejrzanego przy Urzędzie obrać za szafarza, któryby tymi składkami wespół z Urzędem zawiady wał, który szafarz ma być przysięgłym. Bez którego to szafarza Urząd jako też i szafarz bez Urzędu temi podatkami szafować nie będą powinni. A ci wszyscy ludzie czynić powinni będą do Gro mady zawoławszy dwa razy do roku, raz na św. Jan Chrzciciel, drugi raz na Nowe Lato. Ze wszystkich pomienionych wybra nych przez się składek i podaktów przy wiedzy Jego Mości Pana Starosty. A temuż szafarzowi takaż nagroda ma być jako i pi sarzowi miejskiemu.
III. Strony dawania podwód takie się też postanowienie uczyniło aby także po groszu od grzywny, ci którzy koni nie mają dawali a to porządkiem jakoby żaden w tym krzywdy nie miał jażby się wszystkich kolej obeszła, czego także szafarz z Urzędem ma pilnie przestrzegać i dozierać pod winą takowych pięciu grzjrwien. Te jednak podwody tak się rozumieją, pod posty większe i komorniki Jego KM.
IV. Jest też doszło nas wiedzieć o wielu takich katholikach, którzy od roku do roku niezwykli się spowiadać, tedy jeżeliby się z relacjej Jego M Księdza comendarza od przyszełej da P. Bóg Wielkiejnocy nalazł takowy, któryby się według przykaza nia... będący katholikami niespowiadał na każdą Wielkanoc przy najmniej raz w roku, tedy na takowego nakładamy winę ka mień wosku do kościoła grabowieckiego... Z ramienia Jgo Mści Pana S. A... za soluta spowiadać się ma. którą winę toteż... by łego nie wypełnił suczube. To się rozumieć ma o kościele ruskim a wina cedere cerkwi. K temu w niedziele i w święta uroczyste katholicy od tego czasu aby bywali w kościele na Mszy św. nakazujemy pod takowąż winą funta wosku do kościoła grabo-wieckiego. O co obwiniony każdy przed Urzędem Miejskim tak Wójtowskim jako i radzieckim ad justam... sprawić się powi nien. Toż się rozumieć ma i o Rusi. Za pozwolenie libertacji do sześciu lat uniżenie dziękują. A ci, co się chcą domy większe i porządne w rynku mają. A ktoby do roku do swego gruntu od publikacji nie odwołał się tedy grunt ma tracić i ten grunt w dyspozycję Jego Mści Pana Starosty odpadnie, którzy gdy komu Jego Mość Pan Starosta conferować będzie raczył przy nim zostanie wiecznie jako własny dziedzic.

"VII. Rusznice albo strzelbę długą podomną swą własną a nie pożyczaną, tudzież kule i proch aby wszyscy do Bożego Na rodzenia przeszłego najdalej mieli i o nie postarali się z któremi na dzień Nowego Lata da P. Bóg przyszłego stawić się będą powinni. A który do tego czasu nie mieliby winą pięciu grzy wien in comodum civitat... karany będzie.
VIII. Landwójt w podatkach miasta zachodzących zarówno pociągać ma in... tylko ma być wolen jako burmistrz. Te punkta wszyscy wspólnie przyjąwszy ad akta podali.
Dat. w Grabowcu. Stanisław Sarbiewski Starosta Grabowiec ki.
Post cuius ingros oryginale set copiam eius contrybution ad acta Civis Grabowiecen scabin obferunt est.
WAPL, KmC, 2, k. 12, oblata.
-1 Jan Jeż z Markowa w latach 1434—1442 podłowczy, 1444—1451 cho rąży sochaczewski. A. Wolf, Starszeństwo urzędów, Warszawa 1928, s. 19.
'- Stanisław z Żyromina, jako starosta bełski występuje w latach 1447— —1453. „Miesięcznik Heraldyczny^', 1931, s. 16.

'" Stanisław Gołocki z Gołocina herbu Boleścic jako kanclerz wiski i kanclerz dworu występuje w latach 1435—1449. A. Wolf, Metryka Mazowiecka, Warszawa 1929, s. 118.